آدم ربایی یکی از جرایمی است که علاوه بر ایراد صدمه های مادی و معنوی بر ربوده شده و نزدیکان وی موجبات احساس ناامنی شدید در اجتماع را نیز فراهم می نماید. طبق ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی آدم ربایی عبارتند از :«هرکس شخصا یا توسط دیگری شخصی را به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر را برباید یا مخفی کند، به حبس از ۵ تا ۱۵ سال محکوم خواهد شد. در صورتی که سن مجنیعلیه کمتر از ۱۵ سال تمام باشد یا ربودن توسط وسایل نقلیه انجام پذیرد یا به مجنیعلیه آسیب جسمی یا حیثیتی وارد شود، مرتکب به حداکثر مجازات تعیینشده محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرایم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم میشود. تبصره – مجازات شروع به آدم ربایی ۳ تا ۵ سال حبس است.» بنابراین قانونگذار در مواد ۶۲۱ و ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی جرائم آدم ربایی ، نوزاد ربایی و مشارکت در جرم و مجازات های آن پرداخته است.
اثبات جرم آدم ربایی
اثبات جرم آدم ربایی از طریق تحقق عناصر تشکیل دهنده جرم صورت می گیرد که در زیر به آن اشاره می کنیم :
عنصر قانونی : قانونگذار در ماده ۶۲۱ و۶۳۱ قانون مجازات اسلامی و ماده واحده قانون تشدید مجازات رانندگان متخلف مصوب ۱۳۳۵عمل آدم ربایی را جرم انگاری کرده است و ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی تاکید میکند هرکس به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر شخصا” یا توسط دیگری شخصی را برباید یا مخفی کند به حبس از پنج سال تا پانزده سال محکوم خواهد شد. همچنین ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی در مورد نوزادربایی، مخفی یا تعویض کردن اطفال این گونهمی گوید که هر کس طفلی را که تازه متولد شده است برباید یا مخفی کند یا او را به جای طفل دیگری یا متعلق به زن دیگری غیر از مادر طفل قلمداد نماید به شش ماه تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
عنصر مادی : عمل ربودن افراد به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر عنصر مادی جرم آدم ربایی محسوب میشود، یعنی ربودن شخص عبارت از منتقل کردن او از جایی به جای دیگر بدون رضای او است بنابراین جابه جایی و تغییر مکان مفهوم اصلی « ربودن » است . در ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی عمل ربودن و مخفی کردن طفل و تعویض کردن اطفال عنصر مادی این جرم تلقی می شود.
عنصر معنوی : جرم آدمربایی در صورتی محقق میشود که علاوه بر عنصر قانونی و مادی،عنصر روانی و معنوی را دارا باشد یعنی شخص باید سوء نیت و قصد مجرمانه برای ارتکاب جرم را داشته باشد و در غیر اینصورت جرم فوق محقق نخواهد شد و انگیزه مرتکب جرم در عدم مسئولیت او بیتاثیر خوهد بود و مرتکب با هر انگیزهای اعم از مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر مرتکب آدمربایی شود مجازات خواهد شد که البته وجود انگیزه شرافتمندانه میتواند یکی از جهات مخففه موضوع ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی باشد و قاضی دادگاه میزان مجازات را تخفیف دهد.
شروع به آدم ربایی
قانونگذار شروع به آدم ربایی را جرم دانسته است و در تبصره ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد : « مجازات شروع به ربودن سه تا ۵ سال حبس است.» مهمترین مسئله در مورد شروع به جرم ( ربودن ) وجود دارد ، تشخیص عملیات شروع به جرم از عملیات مقدماتی است . بنابراین برای تشخیص لحظه شروع به جرم بین موارد مختلف ، تفاوت گذاشت . مثلا هرگاه دیگری را به زور سوار اتومبیل نماید و قصد ربودن وی را داشته باشد شروع به ربودن نموده است. اما اگر کسی به عنوان مسافر سوار اتومبیل نماید و تا مدتی در مسیر مورد نظر مسافر حرکت نماید و ناگهان از مسیر مورد نظر ، منحرف شود شروع به جرم از لحظه ی سوار کردن مسافر نخواهد بود ، بلکه از لحظه خارج شدن از مسیر طبیعی ، شروع به جرم محقق است . بدیهی است اگر مجنی علیه به طور کامل و بدون هیچ گونه مانعی تحت اراده و سلطه کامل ربا قرار گیرد ، جرم آدم ربایی به نحو تام صورت گرفته است. پس اگر شخصی به صد ربودن فرد دیگر او را به عنف داخل ماشین کند و در حالی که می خواهد حرکت کند ، بر اثر داد و فریاد فرد رباینده دستگیر شود ، عمل وی شروع به آدم ربایی است.
معاونت در جرم آدم ربایی
هرگاه کسی با علم و عمده وسایل ارتکاب جرم آدمربایی و نوزاد ربایی را تهیه کند و یا افراد را به ارتکاب جرم فوق تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع نماید و یا به هر طریق دیگر وقوع جرم را تسهیل کند به استناد ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی معاون در جرم شناخته شده و مجازات معاون طبق ماده ۷۲۶ قانون مجازات اسلامی حداقل مجازات مقرر در قانون برای همان جرم میباشد که در مورد جرم آدم ربایی پنج سال و نوزادربایی شش ماه حبس پیشبینی شده است.
مشارکت در جرم آدم ربایی
مشارکت در جرم طبق ماده ۱۲۵: «هر کس با شخص یا اشخاص دیگر درعملیات اجرایی جرمی مشارکت کند و جرم، مستند به رفتار همه آنها باشد خواه رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آنان مساوی باشد خواه متفاوت، شریک در جرم محسوب و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است. مجازات شریک جرم آدم ربایی، که به هر صورت از طریق تهیه شرایط و وسایل مورد نیاز به کمک مجرم آمده باشد، طبق ماده ۷۲۶ قانون مجازات اسلامی، به حداقل جزای در نظر گرفته شده برای اصل جرم، که ۵ سال برای آدم ربایی و ۶ ماه برای نوزاد ربایی است محکوم می شود.
مجازات آدمربایی
بر اساس ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی مجازات جرم آدم ربایی حبس از ۵ تا ۱۵سال می باشد اما اگر سن مجنی علیه کمتر از ۱۵ سال باشد ، عمل ربودن با وسیله نقلیه اعم از موتوری و غیر موتوری باشد ، به مجنی علیه آسیب حیثیتی ،روحی و روانی رسانده باشد مجازات تشدید می شود.
جرم آدم ربایی موارد تشدید و تخفیفی هم دارد، به این صورت که اگر سن مجنی علیه کمتر از ۱۵ سال تمام باشد، یا ربودن با وسیله نقلیه صورت گرفته باشد، که در اینجا وسیله نقلیه، منصرف به وسیله نقلیه موتوری است اما اطلاق آن در اینجا شامل وسیله نقلیه غیر موتوری مانند دوچرخه هم میشود و علت مشدد بودن هم چون باعث تسهیل در ارتکاب جرم و باعث رعب و وحشت و امکان فرار مجنی علیه هم کمتر میشود. همچنین در صورتی که به مجنی علیه یا همان کسی که جرم علیه او صورت گرفته است، آسیبی وارد شود، اگر چه ظهور در آسیب جسمی دارد اما ظاهرا شامل آسیبهای روحی و روانی هم میشود، باز هم مجازات رباینده تشدید خواهد شد.
عناصر تشکیل دهنده جرم آدمربایی عبارتند از:
عنصر قانونی: طبق ماده ۲ قانون مجازات اسلامی تنها فعل یا ترک فعلی که طبق قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب میشود و اصل قانونی بودن جرم و مجازات بر این امر تاکید دارد که هر عمل ضد اجتماعی بایستی توسط قانونگذار منع شده باشد تا بتوانیم مرتکب آن را سرزنش کنیم.
خوشبختانه قانونگذار در ماده ۶۲۱ و۶۳۱ قانون مجازات اسلامی و ماده واحده قانون تشدید مجازات رانندگان متخلف مصوب ۱۳۳۵عمل آدم ربایی را جرم انگاری کرده است و ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی تاکید میکند هرکس به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر شخصا” یا توسط دیگری شخصی را برباید یا مخفی کند به حبس از پنج سال تا پانزده سال محکوم خواهد شد.
همچنین ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی در مورد نوزادربایی، مخفی یا تعویض کردن اطفال این گونهمی گوید که هر کس طفلی را که تازه متولد شده است برباید یا مخفی کند یا او را به جای طفل دیگری یا متعلق به زن دیگری غیر از مادر طفل قلمداد نماید به شش ماه تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
عنصر مادی: عمل ربودن افراد به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر عنصر مادی جرم آدم ربایی محسوب میشود، یعنی اگر شخصی به هر انگیزه و با حیله و تقلب و یا بدون رضایت او را برباید عنصر مادی جرم آدم ربایی محقق شده است ،در ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی عمل ربودن و مخفی کردن طفل و تعویض کردن اطفال عنصر مادی این جرم تلقی می شود.
عنصر معنوی: جرم آدمربایی در صورتی محقق میشود که علاوه بر عنصر قانونی و مادی،عنصر روانی و معنوی را دارا باشد یعنی شخص باید سوء نیت و قصد مجرمانه برای ارتکاب جرم را داشته باشد و در غیر اینصورت جرم فوق محقق نخواهد شد و انگیزه مرتکب جرم در عدم مسئولیت او بیتاثیر خوهد بود و مرتکب با هر انگیزهای اعم از مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر مرتکب آدمربایی شود مجازات خواهد شد که البته وجود انگیزه شرافتمندانه میتواند یکی از جهات مخففه موضوع ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی باشد و قاضی دادگاه میزان مجازات را تخفیف دهد.
مجازات آدم ربایی
طبق ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی،مجازات آدمربایی پنج سال تا پانزده سال حبس در نظر گرفته شده است و مجازات نوزادربایی طبق ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی شش ماه تا سه سال حبس در نظر گرفته شده است و در صورتی که معلوم شود طفل ربوده شده مرده بوده مرتکب به یکصد هزار تا پانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
شروع به آدم ربایی: اگر شخصی شروع به آدم ربایی کند یعنی قصد ارتکاب جرم کند و شروع به اجرای آن نماید اما جرم بنا به دلایلی اتفاق نیفتد به استناد ماده ۴۱ و تبصره ماده ۶۲۱قانون مجازات اسلامی به سه تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد.
بررسی اثرات گذشت شاکی در جرایم «قابل گذشت» و «غیرقابل گذشت»
جرایم قابل گذشت، جرایمی هستند که تنها با شکایت شاکی خصوصی آغاز شده و با رضایت شاکی نیز متوقف میشود اما جرایم غیرقابل گذشت، ممکن است با شکایت شاکی خصوصی یا تعقیب مدعی العموم آغاز شود اما گذشت شاکی خصوصی تأثیری در روند ادامه رسیدگی به جرم نداشته و تعقیب متهم تا مجازات وی ادامه پیدا خواهد کرد.
البته در جرایم غیرقابل گذشت هم رضایت شاکی میتواند از موجبات تخفیف در مجازات متهم تلقی شود اما لزوما به این معنا نخواهد بود. در قانون گذشت جرایم به دو شکل وجود دارد، شکل اول در جرایم قابل گذشت و دوم در جرایم غیرقابل گذشت است که برای هر یک از این موضوعها تعریفهای خاصی وجود دارد.
جرایم قابل گذشت جرایمی هستند که اراده شاکی خصوصی در شروع تعقیب جرم مؤثر است به طوری که شاکی خصوصی میتواند از حقی که به او دادهاند صرف نظر و از این حق گذشت کند.
در جرایم قابل گذشت، جنبه خصوصی این جرایم بر جنبه عمومی آن اولویت دارد، این در حالی است که ملاک معینی در تفکیک جرایم قابل گذشت از جرایم غیر قابل گذشت نیست و میتوان گفت جرایم قا بل گذشت معمولاً از میان جرایم علیه اموال و تمامیت جسمانی افراد هستند؛ هرچند این بیان هم جزمیت ندارد.
باید توجه داشت در جرایم قابل گذشت، اگر چند شاکی باشد، تعقیب با شکایت هر یک از آنان صورت میگیرد، ولی برای متوقف شدن تعقیب یا محاکمه یا اجرای حکم، باید تمام شاکیان رضایت دهند. اگر شاکی فوت کند، این حق گذشت به ورثه او میرسد و چنانچه شاکی متوفی دارای چند وارث باشد، در این صورت موقوف شدن تعقیب یا محاکمه یا اجرای حکم، موکول به اعلام رضایت همه آنهاست. همچنین باید توجه داشت اگر بعد از اعلام رضایت، شاکی از رضایت خود منصرف شود، به آن ترتیب اثر داده نخواهد شد.
در صورتی که در جرایم قابل گذشت، شاکی خصوصی گذشت کند، دعوای خصوصی، ساقط خواهد شد چون شاکی از حق خود گذشته است، علاوه بر این، دعوای عمومی هم به دنبال آن ساقط میشود و به دنبال آن مرجع رسیدگیکننده به جرم که ممکن است دادسرا یا دادگاه کیفری باشد قرار موقوفی تعقیب را صادر خواهد کرد. دومین اثری که گذشت شاکی خواهد داشت این است که دیگر پشیمان شدن از گذشت فایده ندارد.
اگر چند روز بعد به دلیل جراحات این تصادف فوت کرد دیگر نمیتوان از رضایتی که برای گذشت از ضرب و جرح داده است برای شانه خالی کردن از زیر بار جرم قتل غیرعمدی استفاده کرد؛ بنابراین، گذشت شرایط خاص خودش را دارد و تأثیر آن در جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت یکسان نیست.
اگر بعد از صدور حکم کسی شاکی بخواهد رضایت دهد بر اساس ماده ۴۸۳ شاکی باید به همان دادگاهی که حکم صادر شده است مراجعه کند. اگر حکم در دادگاه بدوی باشد به دادگاه بدوی اگر تجدیدنظر باشد درخواست باید در تجدیدنظر مطرح شود.
جرایم غیرقابل گذشت، جرایمی هستند که اراده شاکی در شروع به تعقیب آن نقشی مؤثر ندارد و گذشت وی تأثیری در تعقیب و روند رسیدگی و مجازات مجرم ندارد، (هرچند موجب تخفیف مجازات میشود ) اصل بر غیرقابل گذشت بودن جرایم است و وقتی شک حاصل شد که آیا فلان جرم قابل گذشت است یا غیر قابل گذشت، حسب اصل، جرم را غیرقابل گذشت تلقی میکنیم. این جرایم جنبه عمومی آنها بر جنبه خصوصی غلبه دارد و ضرر آنها مستقیم علیه جامعه و حکومت است، مثل؛ محاربه، جاسوسی و… .
برابر ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی اگر شاکی در حین رسیدگی پرونده اعلام گذشت کند مجازات با تخفیف همراه است. شاکی میتواند رضایت را در هر دادگاهی که پرونده در جریان است، تقاضای رضایت نیز در همان دادگاه ارایه میشود.
درباره شرایط گذشت از جرایم نیز باید گفت، عباراتی مثل گذشت کردم، رضایت میدهم، دیگر شکایتی ندارم و…، نشاندهنده اراده متضرر از جرم و اعلام گذشت است. همچنین گذشت باید صریح، روشن، موجز و قطعی باشد. برای گذشت کردن باید از صیغه ماضی یا مضارعی که دلالت بر گذشته نزدیک کند، استفاده شود؛ اما شرط مهمتر این است که گذشت معلق و مشروط نباشد.
شخصی که گذشت میکند برای اینکه این عمل او موثر واقع شود باید شرایطی داشته باشد از جمله اینکه وی باید اهلیت داشته باشد؛ بنابراین از شخص صغیر و مجنون نمیتوان گذشت را پذیرفت و آنان این کار را میتوانند از طریق اولیای قانونی خود انجام دهند.