تعریف سرقت:
سرقت عبارت است از ربودن مال غیر بدون اطلاع و رضایت
سرقت یکی از مهمترین جرائم علیه اموال و مالکیت اشخاص است. قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در تعریف سرقت در ماده ۲۶۷ مقرر می دارد: «سرقت عبارت است از ربودن مال متعلق به غیر.»
عناصر اصلی جرم سرقت
برای اینکه یک جرم صورت بگیرد باید ۳ رکن داشته باشد:
الف-عنصر مادی: به عملی که از طرف شخص باید صورت بگیرد تا جرم اتفاق بیافتد عنصر مادی گفته می‌شود. در جرم سرقت عنصر مادی به شکل ربودن به معنای جابه جا کردن و برداشتن و همچنین پنهانی بودن عمل ربایش است، بنابراین لازمه جرم سرقت این است که سارق بدون رضایت مالک یا متصرف به صورت علنی و یا مخفیانه مال دیگری را ببرد.
ب-عنصر معنوی: شخص برای انجام یک جرم باید قصد انجام آن را داشته و از قبل برایش تصمیم گرفته باشد که علاوه بر تصمیم به دزدیدن مال (سوء‌نیت عام) باید قصد مالک شدن آن مال (سوء‌نیت خاص) را نیز داشته باشد؛ بنابراین برای اینکه شخص مرتکب جرم سرقت شود باید اول شخص قصد انجام سرقت را داشته باشد و دوم بداند که مالی که می‌خواهد بدزدد متعلق به شخص دیگری است.
عنصر قانونی: اگر یک عملی در قانون جرم بوده و برایش مجازات تعیین شده باشد عنصر قانونی نامیده می‌شود. برای تمامی جرایم و مجازات‌ها نیاز به این عنصر است و اگر عملی در قانون جرم باشد براین اساس شخص مجرم را می‌توان مجازات کرد.
ویژگی‌های یک مال دزدیده شده:
مالی که دزدیده می‌شود باید یک سری ویژگی‌هایی داشته باشد تا بتوان به آن گفت: سرقت:
۱-مالی که دزدیده می‌شود حتما باید شی بوده و قابلیت جابه‌جایی و انتقال داشته باشد.
۲-این مال باید در زمان سرقت متعلق به شخص دیگری باشد.
۳-مال دزدیده شده باید از مالکیت صاحبش خراج شده و به تصرف شخص سارق درآید.
انواع سرقت:
سرقت بر حسب نوع میزان مجازات و ماهیت آن به اشکال مختلف تقسیم دسته بندی شده است:
۱-سرقت حدی
۲-سرقت تعزیری
سرقت حدی به دو صورت است:
۱-سرقت با شرایط خاص
۲-راهزنی
سرقت حدی با شرایط خاص:
سرقت باید بطور مخفیانه انجام گیرد؛ یعنی به نحوی صورت بگیرد که صاحب مال متوجه ارتکاب عمل ربودن مال خود نشود، بنابراین سرقتی که با علم و اطلاع صاحب مال صورت گیرد، مجازات حد نخواهد داشت. ۲-مال باید از محل خود خارج شود که این خارج شدن نیازمند این است که دزد وارد آن مکان شود که در اصطلاح می‌گویند هتک حرز شده است.
۳-سرقت در صورتی مجازات حد دارد که در سال قحطی صورت نگرفته باشد. منظور از قحطی فقدان ارزاق عمومی در سال ارتکاب جرم سرقت است. اگر فرد محتاجی به خاطر تأمین معاش خود یا خانواده خود مرتکب سرقت شود حد سرقت ندارد.
راهزنی: ماده ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مقرر می‌دارد: «راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند محاربند.» بنابراین راهزنی عبارت است از گرفتن اموال مسافرین و عابرین در مسیر و خیابان‌ها ضمن غافلگیری و تهاجم مسلحانه.
سرقت تعزیری به طور کلی می‌توان گفت، همین که سرقت شرایط حد را نداشته باشد، سرقت تعزیری است که خود دو نوع است:
الف) سرقت تعزیری ساده: این نوع سرقت در مادۀ ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی آمده علنی و با ربودن مال غیر بدون علم و اطلاع و رضایت صاحب مال محقق می‌شود و مجازات آن کمترین مجازات سرقت یعنی سه ماه و یک روز تا ۲ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق است.
ب) سرقت تعزیری مشدد: منظور از سرقت مشدد، هرگونه سرقتی است که با یک یا چند عامل از عوامل تشدید مجازات بوده و مجازات آن شدیدتر از مجازات سرقت ساده باشد و شرایطی را نیز داشته باشد که در قانون آمده باشد. عوامل تشدید مجازات که در مواد ۶۵۱ تا ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی بیان شده‌اند عبارتند از: سرقت در شب، تعدد سارقان، سرقت مسلحانه، بالا رفتن از دیوار، شکستن حرز، استفاده از عنوان با لباس مستخدم دولت، مامور دولتی قلمداد کردن، بکاربردن کلید ساختگی، سرقت از محل مسکونی، سرقت همراه با آزار یا تهدید، سرقت از محل‌های عمومی، مستخدم، شاگرد و کارگر بودن سارق، سرقت به اقتضای شغل، کیف زنی یا جیب بری و امثال آن، سرقت در مناطق بحرانی، سرقت آب، برق و گاز و تلفن.
اما سرقت مشدد تعزیری موارد دیگری هم دارد:
سرقت اسناد: سرقت نوشته‌ها، اسناد، اوراق، دفاتر یا مطالب مندرج در دفاتر ثبت و ضبط دولتی که در ماده ۵۴۴ قانون مجازات اسلامی آمده و مجازات آن ۶ ماه تا دو سال حبس است.
سرقت توسط امانت‌دار: به موجب مادۀ ۵۴۵ قانون مجازات اسلامی اگر ربودن توسط امانت‌دار یا مستحفظ اسناد مذکور واقع شود مرتکب به سه تا ده سال حبس محکوم می‌شود.
از بین بردن مهر: به موجب مادۀ ۵۴۶ قانون مجازات اسلامی در صورتیکه شخص مهر یا پلمپ را محو کند یا بشکند و یا عملی مرتکب شود که در حکم محو یا شکستن پلمپ تلقی شود یا نوشته یا اسناد را برباید، به حداکثر مجازات وارده در موارد مذکور (۲ سال یا ۱۰ سال) محکوم می‌شود.
سرقت اموال تاریخی و فرهنگی: طبق مادۀ ۵۵۹ قانون مجازات اسلامی برای اینکه این جرم اتفاق بیافتد باید دو شرط داشته باشد: اول آن که شخص قصد سرقت اشیای تاریخی را داشته باشد و دوم اینکه سرقت از موزه، نمایشگاه، اماکن تاریخی و… صورت گرفته باشد که تحت حفاظت یا نظارت دولت است.
سرقت اسناد دفاتر ثبت و ضبط نیرو‌های مسلح
سرقت نوشته‌ها، اسناد، اوراق یا دفاتر یا مطالبی که در دفاتر ثبت و ضبط نیرو‌های مسلح مندرج یا در اماکن نظامی محفوظ یا نزد اشخاص سپرده شده است توسط نظامیان که طبق مادۀ ۹۱ قانون مذکور میزان مجازات آن حبس از ۲ تا ده سال است و بنابر تبصرۀ مادۀ مذکور چنانچه امانت‌دار یا مستحفظ مرتکب جرم موفق شود به حبس از ۳ تا ۱۵ سال محکوم می‌شود.
سرقت توسط نظامیان
اما اگر نیرو‌های مسلح مرتکب جرم سرقت شوند چه مجازاتی برای آنها در نظر گرفته شده است:
مواد ۸۸ تا ۹۲ قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح به این سوال پاسخ داده است:
۸۸- هر نظامی که اسلحه و مهمات و مواد منفجره متعلق به دولت یا در اختیار دولت را سرقت نماید به حبس از دو تا ده سال محکوم می‌شود.
۸۹- هر نظامی که وسائل و لوازم نظامی (غیر ازسلاح و مهمات و مواد منفجره) و وجوه و اجناس یا اشیاء متعلق به دولت یا آنچه در اختیار نیرو‌های مسلح است را سرقت نماید به حبس از یک تا پنج سال محکوم می‌گردد.
۹۰- هر گاه بزه‌های ارتکابی مذکور در مواد (۸۸) و (۸۹) این قانون در موقع اردوکشی یا ماموریت آماده باش رزمی یا عملیات رزمی یا در منطقه جنگی باشد یا سرقت آن در ماموریت محوله یگان، موثر و در آن ایجاد اخلال نماید و یا یک یا چند نفر از آنان درحین سرقت حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشند یا حرز را شکسته باشند مرتکبان به حبس از سه تا پانزده سال محکوم می‌گردند.
۹۱- هر نظامی بعض یا کل نوشته‌ها یا اسناد یا اوراق یا دفاتر یا مطالبی که در دفاتر ثبت و ضبط نیرو‌های مسلح مندرج یا در اماکن نظامی محفوظ یا نزد اشخاصی که رسما مامور حفظ آنها هستند سپرده شده را برباید به حبس از دو تا ده سال محکوم می‌شود.
تبصره ۱ –چنانچه امانت‌دار یا مستحفظ مرتکب جرم فوق شود به حبس از سه تا پانزده سال محکوم می‌گردد.
تبصره ۲ –هرگاه در اثر بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی توسط مباشر ثبت و ضبط اسناد یا امانت‌دار و مستحفظ، جرم فوق واقع و یا اسناد و مدارک و نوشتجات مفقود یا معدوم یا تخریب گردد مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌گردد.
ماده ۹۲ –هرگاه بزه‌های فوق موجب اخلال در نظام (بهم خوردن امنیت کشور) ویا شکست جبهه اسلام گردد، مرتکب به مجازات محارب محکوم می‌شود.
زمان و موقعیت وقوع سرقت، مسلح بودن سارقین و یا هتک حرز
مادۀ ۹۰ قانون مجازات جرایم نیرو‌های مسلح که میزان مجازات آن حبس از ۳ تا ۱۵ سال است در فرض داشتن سلاح ظاهر یا باطن، گرم یا سرد، استفاده از آن شرط نیست و اگر سارقین متعدد باشند، مسلح بودن یکی از آنها کافی است که اقدام همگی مشمول این ماده قرار بگیرد.
شرایط سرقت مستوجب حد:
- مالیت داشتن
- در حرز بودن
- هتک حرز محقق شود
- سارق مال را از حرز خارج نماید
- مخفیانه بودن هتک حرز
- ارزش مال مسروقه باید بیش از چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد.
- مال مسروقه از اموال دولتی یا وقفی نباشد.
- نبودن رابطه ابوت
- در زمان قحطی نبودن
- شکایت نزدمراجع قضایی
- عدو رضایت شاکی
- مال مسروق قبل از ربودن تحت ید مالک قرار نگیرد.
- مال مسروق قبل از اثبات به مالکیت سارق در نیاید.
سرقت بر دو نوع میباشد :
۱٫سرقت تعزیری
- سرقت حدی
سرقت تعزیری :
سرقت تعزیری، سرقتی است که مجازات آن در قانون تعیین شده باشد
در صورتی که سرقت شرایط حد را نداشته باشد و همراه با یکی از شرایط زیر باشد، سارق به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد:
- سرقت در محل مسکونی یا مهیا برای سکونت یا در توابع آن یا در محل های عمومی از قیبل مسجد و حمام و غیر اینها واقع شده باشد.
- سرقت در جایی واقع شده باشد که در آن درخت، بوته، پرچین یا نرده قرار گرفته و سارق آن را شکسته باشد.
- سرقت در شب واقع شده باشد.
- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
- سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده باشد یا مال شخص دیگری را از منزل شخص دیگری که به اتفاق مخدوم به آنجا رفته برباید یا شاگرد یا کارگر باشد و از محلی که معمولاَ محل کار وی بوده از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت کرده باشد.
- هر گاه اداره کنندگان هتل، مسافرخانه،کاروان سرا و کاروان و به طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموالی در دسترس آنهاست، تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند.
شرایط سرقت حدی
حد، مجازاتی است که در شرع مشخص شده است و قانون آنرا تعیین نکرده است.
در صورتیکه تمامی شرایط زیر وجود داشته باشد سرقت حدی خواهد بود:
- سارق باید بالغ باشد.
- سارق به سرقت وادار نشده باشد و بداند که مال دیگری را می رباید.
- سارق بداند که این عمل حرام است و صاحب مال ،مال را در حرز قرار داده باشد.
- سارق در حال اضطرار سرقت نکرده باشد.
- سرقت در سال قحطی صورت نگرفته باشد.
- سارق مال را به قصد دزدی برداشته باشد.
- مال مسروقه در حرز متناسب قرار گرفته باشد.
- مال مسروقه از اموال دولتی و وقف نباشد.
با این شرایط بسیار نادر و بعید است که بتوان این شرایط را در کنار هم دید و حد سرقت را بر سارق اجرا کنیم .البته باز هم شرایطی برای اجرای حد دارد مانند پیش از شکایت صاحب مال سارق را نبخشیده باشد یا سارق قبل از اثبات جرم از این گناه توبه نکرده باشد.
مجازات سرقت حدی در مرتبه اول، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن، به طوری که انگشت شصت و کف دست باقی بماند. در مرتبه دوم، قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی، به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند. درمرتبه سوم، حبس ابد. در مرتبه چهارم، اعدام هرچند سرقت در زندان باشد.
سرقت مسلحانه
اگر سرقت همراه با اذیت و آزار باشد یا سارق اسلحه داشته باشد به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می‌شود و اگر جرمی هم انجام شده باشد، به مجازات آن جرم هم محکوم خواهد شد.
سرقت مسلحانه گروهی در شب
هرگاه سرقت در شب واقع شده باشد و سارقین دو نفر یا بیشتر باشند و لااقل یکی از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد هر یک از مرتکبین به ۵ تا ۱۵ سال حبس و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم خواهد شد.
سرقت مسلحانه از منزل
هر گاه یک یا چند نفر منزلی را سرقت کنند و حد اقل یک نفر از آنها مسلح باشد و یا هیچ یک مسلح نباشد اما در موقع سرقت در مقام هتک ناموس برایند به مجازات اعدام یا حبس ابد محکوم می شوند.